Poznanie kultury Ukrainy, jej literatury czy kinematografii, jest jednym ze sposobów oddania hołdu temu narodowi i wsparcia jego przetrwania. Jednak nie tylko aktualnie trwająca wojna powinna nas skłonić do odkrywania ukraińskiego dorobku, ale również fakt, że jest on naprawdę ogromny, zróżnicowany i bardzo interesujący.
Literatura
Literatura ukraińska została zbudowana na fundamentach ludowych (między innymi dzięki pieśniom obrzędowym śpiewanym w języku staroruskim). Okresem przełomowym w kształtowaniu się ukraińskiego piśmiennictwa był XVIII wiek, kiedy to twórcy, tacy jak Grigorij Skowroda, pisali w języku ewoluującym w stronę współczesnego ukraińskiego. Pierwszym utworem napisanym w języku ukraińskim-literackim była “Eneida” Iwana Kotlarewskiego, przekładająca mityczną opowieść o Eneaszu na realia życia kozaków w początkach XVIII wieku.
W XIX wieku wielu niezależnych artystów tworzyło w ramach tajnego Słowiańskiego Towarzystwa św. Cyryla i Metodego. Należał do niego także jeden z najbardziej znanych poetów ukraińskich, patron uczelni i postać z licznych pomników - Taras Szewczenko. Tom poezji “Kobziarz” autorstwa tego ukraińskiego wieszcza stał się manifestem XIX wiecznych twórców z terenów Ukrainy. W późniejszych latach literatura ukraińska nabierała coraz bardziej indywidualnego charakteru i oddzielnej od rosyjskiej tożsamości. Na okres modernizmu przypadła twórczość kolejnej wybitnej przedstawicielki ukraińskiej poezji, rozpoznawalnej na arenie międzynarodowej - Łesi (Łarysy) Ukrainki. W latach 20. i 30.XX działali przedstawiciele tak zwanego “rozstrzelanego odrodzenia”.
Współczesna literatura Ukrainy obfituje w liczne świetnie rozwinięte gatunki: znanym przedstawicielem ukraińskiej liryki jest np.: Serhij Żadan, który tworzy także prozę reprezentowaną również przez Tarasa Prochaśkę czy Natalię Śniadanko. Krytyką literacką zajmują się m.in. Oksana Zabużko i Sołomija Pawłyczko, natomiast wybitnymi dramatopisarkami współczesnymi są Natalia Worożbyt czy Tatiana Kycenko.
Oczywiście literatura ukraińska jest znacznie bogatsza, wymieniłam zaledwie kilku z nich.
Współcześni autorzy i autorki oraz ich twórczość - w subiektywnym wyborze:
Oksana Zabużko – “Planeta Piołun” - obecnie bardzo rozchwytywany zbiór esejów o Ukrainie, “Badania terenowe nad ukraińskim seksem”
Serhij Żadan – “Internat” - bestsellerowa powieść o powoli postępującej apokalipsie
Ołeksandr Bojczenko – autor zbiorów esejów, na przykład “50 procent racji”.
Jurij Andruchowycz – prozaik i eseista, a także założyciel jednej z postkomunistycznych grup literackich w Ukrainie - “Bu-Ba-Bu”. Autor między innymi zbioru esejów “Ostatnie terytorium”
Natalia Śniadanko – poetka i prozaiczka, autorka “Kolekcji namiętności”
Tania Malarczuk – prozaiczka, autorka znakomicie wydanego “Zapomnienia”, opowiadającego o poszukiwaniu ukraińskiej tożsamości
Kateryna Babkina - poetka i powieściopisarka, autorka “Nikt tak nie tańczył jak mój dziadek”
Andrij Bondar – felietonista, tłumacz, autor zbioru felietonów “Nogami do przodu”
Obszerną ofertę utworów autorek i autorów ukraińskich prezentuje Wydawnictwo Czarne.
A znacznie więcej propozycji literackich z Ukrainy znajdziecie w zapisanych instastories Karoliny Bednarz (@wkrainietajfunow).
Kinematografia
Ukraińskie kino rozwijało się już od początku XX wieku - za jednego z pionierów ukraińskiej twórczości wizualnej uznawany jest Ołeksandr Dowżenko, twórca słynnego filmu “Zwenigora” - który jest mityczno-legendarnym eposem odnoszącym się do ukraińskiej ludowości. W czasach radzieckich, po II wojnie światowej ukraiński rynek filmowy nie miał zbyt dużej swobody w doborze tematów filmów czy w ich realizacji, mimo to niektórzy twórcy starali się sięgać do np.: wzorców ludowych, tworząc przy ich użyciu dobre kino artystyczne.
Po 1991, w którym Ukraina uzyskała niepodległość, rynek filmowy mierzył się z kolejnymi trudnościami, tym razem z przebiciem się przez postępującą globalizację (niestety kino ukraińskie nie miało szans kasowych z przybywającymi do Europy Wschodniej filmami hollywoodzkimi) oraz zdominowaniem rodzimego rynku filmami rosyjskimi (ogromne studia produkcyjne przenosiły swoje działania do Ukrainy ze względu na tańsze koszta produkcji). W rezultacie do początków XXI wieku do ukraińskich kin trafiało tylko kilka rodzimych filmów rocznie, a w 2010 roku w kinie nie można było zobaczyć ani jednego filmu ukraińskiego.
Na szczęście, dzięki zaangażowaniu ukraińskich twórczyń i twórców, powołano w 2012 roku Dzierżkino, czyli Państwową Agencję Ukrainy do spraw Kina. Jej działania sprzyjały rozwojowi rodzimej kinematografii, zaś punktem zwrotnym dla niej stał się przede wszystkim 2014 rok - rewolucja godności. W tym właśnie roku międzynarodową sławę zdobył film Mirosława Słaboszyckiego “Plemię”, który diametralnie zmienił ukraińskie kino.
Współczesne kino ukraińskie:
Plemię | 2014 | Mirosław Słaboszycki (dostępny na mojeekino.pl)
Główny bohater musi odnaleźć się w zhierarchizowanym świecie internatu dla osób głuchych.
Minimalistyczny obraz zrealizowany bez dialogów mówionych, lektora bądź napisów - jedyny kod używany przez bohaterów to język migowy.
Do domu | 2019 | Nariman Alijew
Ojciec z młodszym synem wyruszają w podróż, aby przywieźć ciało zmarłego w wojnie starszego syna do domu.
Ukraiński kandydat do Oscara, do obejrzenia na platformie mojeekino.pl do 15 kwietnia br.
Gniazdo turkawki | 2016 | Taras Tkaczenko
Kobieta wraca do Ukrainy po nielegalnej pracy we Włoszech zadając sobie pytanie czy jest sens zostawać i czy jest sens wracać.
Film do obejrzenia na platformie mojeekino.pl do 15 kwietnia br.
Donbas | 2018 | Siergiej Łoźnica (dostępny na mojeekino.pl)
Obraz wschodniej Ukrainy, pogrążonej od 2014 roku w wojnie między armią ukraińską a wspieranymi przez Rosjan separatystami. Reżyser obrazuje brutalną prawdę o tym, jak wygląda to państwo-widmo.
Pracuję na cmentarzu | 2021 | Oleksii Taranenko
Codzienność pracownika cmentarza - film łączy kino obyczajowe z humorem i groteską.
Ukraińscy filmowcy podejmują w swoich dziełach tematy pozornie ściśle związane z ich narodem (wojna w Donbasie, emigracje zarobkowe itd.), jednak historie przez nich opowiadane są uniwersalne i tworzą panoramę tego kraju złożoną z różnych perspektyw. Przez doświadczenia Ukraińców ich twórczość nabiera jedynego w swoim rodzaju charakteru, którego nie odnajdziemy w książkach czy filmach innej narodowości. Dlatego, szczególnie teraz warto sięgać po ukraińskie dzieła.
Maja Skrzydlewska
Comments